بیست و هفتم فروردین ماه یادبود شجاع الدین شفا گرامی باد

شجاع‌الدین شفا (زادهٔ ۱۲۹۷ ه. ش در قم - درگذشتهٔ ۱۳۸۹ ه. ش در پاریس)، ادیب، نویسنده، پژوهشگر و مترجم سرشناس ایرانی بود که قبل از انقلاب سال ۱۳۵۷، سمت‌های فرهنگی مختلفی از جمله ریاست کتابخانه ملی پهلوی را بر عهده داشت. اکثر آثار انتشار یافته شجاع الدین شفا در سه دهه آخر زندگیش رو به سوی تاریخ اسلام دارد.

شجاع‌الدین شفا در ۱۲۹۷ خورشیدی در قم به دنیا آمد. او تحصیلات خود را تا پایان دبیرستان در قم به انجام رساند، برای تحصیلات دانشگاهی به تهران رفت و پس از فارغ‌التحصیلی در رشته ادبیات فارسی، تحصیلاتش را در در بیروت و فرانسه ادامه داد.

در طول دوران فعالیت فرهنگی شجاع الدین شفا، وی، کارهای بسیاری در زمینه تاریخ و ادبیات ایران انجام داد. او در معرفی ادبیات جهان به فارسی زبانان و فرهنگ ایران به جهانیان، فعالیت مؤثری داشته‌است. پس از آغاز جنگ جهانی دوم و اشغال فرانسه و سپس ایران، به کشورش بازگشت و به عنوان مترجم در رادیو استخدام شد، همزمان فعالیت سیاسی را نیز آغاز کرد و از بنیان‌گذاران حزبی شد به نام میهن‌پرستان، با روزنامه‌ای به همین نام که سرمقاله‌هایش را شجاع‌الدین شفا می‌نوشت. تا سال ۱۳۵۷، حدود شصت عنوان ترجمه و تألیف از شجاع‌الدین شفا به چاپ رسید. وی مترجم کتاب سه جلدی کمدی الهی شاهکار ادبیات ایتالیایی، اثر دانته آلیگیری به زبان فارسی است. همچنین آثاری از گوته (دیوان شرقی و غربی) و آندره ژید و شاعران رمانتیک فرانسه مانند لامارتین و شاتوبریان را نیز به فارسی درآورده‌است.

شفا در سال ۱۳۵۲ مأمور ساخت «کتابخانه ملی پهلوی» در قلب تهران می‌شود. این کتابخانه بنا بود ظرف ده سال به بهره برداری برسد و در همان ابتدا، ششصد هزار عنوان کتاب و بیش از ۲۵ هزار عنوان نشریه را در خود جای دهد. سمینارها و جلسه‌های متعددی برای طرح ریزی کتابخانه برگزار شد، مشاوران فراوانی از سراسر جهان برای کتابخانه استخدام شدند، مسابقه‌ای جهانی برای انتخاب معمار کتابخانه برپا شد که بیش از سه هزار شرکت کننده داشت و یک شرکت آلمانی در آن برنده شد اما کلنگ کتابخانه هیچگاه به زمین زده نشد.

وی قبل از انقلاب سال ۱۳۵۷، عهده‌دار سمت‌های علمی فرهنگی مختلفی بود؛ از جمله مدتی دبیرکل شورای فرهنگی سلطنتی بود و همچنین ریاست کتابخانه ملی پهلوی را بر عهده داشت که بعد از کتابخانه مجلس شورای ملی بزرگ‌ترین کتابخانه کشور به شمار می‌رفت.

وی دارای درجهٔ دکترا در رشته ادبیات تطبیقی از فرانسه بود و پس از انقلاب سال ۱۳۵۷ تا آخر عمر در فرانسه زندگی کرد. این نویسندهٔ ایرانی در روز ۲۷ فروردین ۱۳۸۹ خورشیدی درگذشت.

بجز مدت کوتاهی فعالیت سیاسی، شفا بیشتر عمر خود را صرف فعالیت‌های فرهنگی نمود. وی مدتی رایزن فرهنگی محمدرضا شاه پهلوی بود و برخی نطق‌های او را تهیه می‌کرد. ایده برگزاری جشن‌های دوهزار و پانصد ساله شاهنشاهی. او نقش مهمی در سیاست‌گذاری‌های فرهنگی شاه ایفا کرد، به ویژه در سیاست‌های ملی‌گرایانه شاهنشاهی و اندیشه بزرگداشت و احیای «عظمت» ایران باستان و نکوهش آثار فرهنگ اسلامی و حملهٔ اعراب به ایران. شجاع‌الدین شفا نویسنده سخنرانی‌های مهم شاه شد. ایده تغییر تقویم ایران از هجری خورشیدی به شاهنشاهی نیز به شجاع‌الدین شفا نسبت داده می‌شود. واپسین سال‌های خدمت شجاع‌الدین شفا به دربار شاهنشاهی، متمرکز بر برپایی کتابخانه‌ای عظیم شد که به دستور محمدرضا شاه، بنا بود ایران را به کتاب‌خانه‌های مهم جهان پیوند دهد و الگویی برای دیگر کشورها شود. همچنین بعضی از منابع از دست داشتن او در نگارش کتاب به سوی تمدن بزرگ حکایت دارند.

• احمد اشرف از نویسندگان ایرانیکا و استاد ایران شناسی‌ دانشگاه کلمبیا اظهارات شفا در مورد ارتباط روحانیون شیعه و قدرت‌های بزرگ را تئوری توطئه می‌‌خواند.
• عباس میلانی با اشاره به دوره دوم زندگی شفا (پیش از مهاجرت از ایران) در مورد شفا چنین نظر می‌دهد که «قضاوت تاریخ با قضاوت‌های سیاسی یا ایدئولوژیک متفاوت است. تاریخ بر اساس وزن و ارزش فکری و تحقیقی یک محقق قضاوت می‌کند. نه الزاما وابستگی‌های سیاسی یا تهمت‌ها یا حملاتی که دوستان یا دشمنانش کرده‌اند.» از دیدگاه میلانی در قضاوت تاریخ در مورد شفا معاون وزیر دربار بودن شجاع الدین شفا در ارزیابی کارهای فرهنگی او یک زیر نویس جزئی خواهد بود. او کتاب‌های شفا پس از مهاجرت که در نقد ادیان ابراهیمی نوشته شده را دارای رنگ سیاسی و جدل ایدئولوژیک می‌داند. با این حال تحقیق شفا در مورد "ایرانیان در اسپانیا" را که در همین دوران نوشته بود خواندنی وصف می‌کند.
• هوشنگ شهابی، استاد دانشگاه بوستون، در فصلی با عنوان "هذیان گویی در تاریخ نویسی ایرانی" از شجاع الدین شفا چنین یاد می‌‌کند

شجاع الدین شفا، وزیر فرهنگ اعلم تئوری توطئه‌های استادانه‌ای به محوریت علمای ‌شیعه در زمان تبعید بافته است. در کتابی که توسط سلطنت طلبان مهاجر به وفور خوانده می‌‌شود [از کلینی تا خمینی] شفا ظهور علمای ‌شیعه در قرن دهم را بزرگترین توطئه در تاریخ ایران و احتمالأ قدیمی‌‌ترین توطئه در جهان می‌‌داند.

• علی دشتی در نامه‌ای به محمد رضا شاه در اعتراض به جشن بزرگداشت ۲۵ سال نویسندگی شجاع الدین شفا می‌نویسد:

«ایشان هرگز اثری نیافریده و از خود چیزی بیرون نداده، مخصوصا در شناساندن فرهنگ ایران به دنیای خارج کاری نکرده‌اند، تا شورای فرهنگی سلطنتی بخواهد از وی تجلیل کند.»

دشتی در این نامه مقام شفا را در حد یک مترجم می‌خواند:

«آیا با این مقدمه سزاوار است که نخستین اقدام شورای فرهنگی سلطنتی تجلیل از یک مترجم متوسط باشد؟»

دشتی در یادداشت‌هایی که پس از انقلاب منتشر کرد می‌نویسد:

«شاه از هر کسی که شبهه استقلال رأی و فکر در او می‌رفت، بدش می‌آمد... او تیپ جمشید اعلم و شجاع‌الدین شفا را می‌پسندید.»